ΠΛΟΥΣΙΟΙ ΚΑΙ ΦΤΩΧΟΙ…”ΑΡΧΑΙΩΝ” ΚΑΙ “ΝΕΩΝ” ΣΚΕΨΕΙΣ

Από την Φυλλένια Καρανάτσιου

Από την αρχαιότητα ακόμη φαίνεται να είχαν διαμορφωθεί κοινωνικές ανισότητες. Πάντοτε υπήρχαν, και εξακολουθούν να υπάρχουν και στις μέρες μας, ορισμένοι πλούσιοι οι οποίοι εξουσιάζουν ανίσχυρους φτωχούς πολίτες. Οι οικονομικά και κοινωνικά αδύναμοι αποτελούν την πλειονότητα του πληθυσμού ενός κράτους.

Στην αρχαιότητα οι τύραννοι υπερείχαν των απλών πολιτών και διεκδικούσαν συνεχώς όλο και περισσότερο πλούτο. Αργότερα, ισχυροί ηγέτες και μονάρχες χωρών καταπίεζαν τον απλό λαό με την επιβολή φόρων και την εκμετάλλευση της εργασίας τους. Ειδικά μετά τη βιομηχανική επανάσταση οι κοινωνικοί μετασχηματισμοί που ακολούθησαν διέκριναν τους ανθρώπους σε ισχυρούς (μεγαλοαστούς), οι οποίοι διέθεταν πλούτο και υψηλό κοινωνικό κύρος, και σε πολυάριθμους εργάτες οι οποίοι αμείβονταν με μισθούς πείνας. Ακολούθησαν ποικίλες παρόμοιες καταστάσεις στις οποίες οι φτωχοί και αδύναμοι εξουσιάζονταν από πλούσιους και ισχυρούς.

Εάν κάποιος αντιμετωπίσει την κατάσταση από μια άλλη οπτική γωνία θα διαπιστώσει πως πολλές φορές η ορθολογική χρήση των αγαθών που διαθέτει ένας φτωχός μειώνει το μέγεθος του προβλήματος αλλά και ο ίδιος διάγει μία σχετικά βιώσιμη για αυτόν ζωή. Διότι σύμφωνα με τον Αριστοτέλη στο έργο του “Πολιτικά” , αληθινό πλούτο για κάθε άνθρωπο αποτελούν τα απαραίτητα για τη ζωή αγαθά. Διαφορετικά κανείς ποτέ δεν θα ικανοποιείται με όσα κι αν έχει , αλλά ούτε είναι δυνατόν να αποκτήσει άπειρο πλούτο όταν ο σκοπός του είναι να αποκτήσει πράγματα για τις ανάγκες του.

[«Καί ?οικεν ? γε ?ληθινός πλο?τος ?κ τούτων ε?ναι. ? γάρ τ?ς τοιαύτης κτήσεως α?τάρκεια πρός ?γαθήν ζωήν ο?κ ?πειρός ?στιν??στι δέ γένος ?λλο κτητικ?ς, ?ν μάλιστα καλο?σι, καί δίκαιον α?τήν καλε?ν, χρηματιστικήν, δι? ?ν ο?δέν δοκε? πέρας ε?ναι πλούτου καί κτήσεως??ν καί δ?λον, ?τι ο?κ ?στι φύσει τ?ς χρηματιστικ?ς ? καπηλική? ?σον γάρ ?κανόν α?το?ς, ?ναγκα?ον ?ν ποε?σθαι τήν ?λλαγήν?Ξενικωτέρας γάρ γενομένης τ?ς βοηθείας τ? ε?σάγεσθαι ?ν ?νδε?ς καί ?κπέμπειν ?ν ?πλεόναζον, ?ξ ?νάγκης ? το? νομίσματος ?πορίσθη χρ?σις?Πορισθέντος ο?ν ?δη το? νομίσματος ?κ τ?ς ?ναγκαίας ?λλαγ?ς θάτερον ε?δος τ?ς χρηματιστικ?ς ?γένετο, τό καπηλικόν, τό μέν πρώην ?πλ?ς ?σως γινόμενον, ε?τα δι? ?μπειρίως ?δη τεχνικώτερον, πόθεν καίι π?ς μεταβαλλόμενον πλε?στον ποιήσει κέρδος. Διό δοκε? ? χρηματιστική μάλιστα περί το νόμισμα ε?ναι?Ποιητική γάρ ε?ναι?χρημάτων? Καί γάρ ?τέρα ? χρηματιστική καί ? πλο?τος ? κατά φύσιν, καί α?τή μέν ο?κονομική, ? δέ καπηλική, ποιητική χρημάτων ο? πάντως, ?λλ? ? διά χρημάτων μεταβολ?ς. Και δοκε? περί τό νόμισμα α?τή ε?ναι, τό γάρ νόμισμα στοιχε?ον καί πέρας τ?ς ?λλαγ?ς ?στιν?Καί ?πειρος δή ο?τος ? πλο?τος ? ?πό ταύτης τ?ς χρηματιστικ?ς ?σπερ γάρ ?κάστη τ?ν τεχν?ν το? τέλους ε?ς ?πειρον (?τι μάλιστα γάρ ?κε?νο βούλονται ποιε?ν), τ?ν δέ πρός τό τέλος ο?κ ?πειρον (πέρας γάρ τό τέλος πάσαις), ο?τω καί ταύτης της χρηματιστικ?ς ο?κ ?στι το? τέλους πέρας, τέλος δέ ? τοιο?τος πλο?τος καί τ?ν χρημάτων κτ?σις. Τ?ς δέ ο?κονομικ?ς χρηματιστικ?ς ?στι πέρας… ?παλλάττει γάρ ? χρ?σις α?το? ο?σα ?κατέρας τ?ς χρηματιστικ?ς? τ?ς γάρ α?τ?ς ?στι κτήσεως ?λλ? ο? κατά τα?τόν, ?λλά τ?ς μέν ?τερον τέλος, τ?ς δ? ? α?ξησις. ?στε δοκε? τισι το?τ? ε?ναι τ?ς ο?κονομικ?ς ?ργον, καίιδιατελο?σιν ? σώζειν ο?όμενοι δε?ν ? α?ξειν τήν το? νομίσματος ο?σίαν ε?ς ?πειρον»] (Αριστοτέλους: Πολιτικά, βιβλ. Ι, κεφ. 8,9. Τό αρχα?ο κείμενο ε?ναι παρμένο ?πό τήν ?κδοση Π. Ζαχαροπούλου, ?θήνα 1939. Σημ. Μετ.).

Το όριο λοιπόν για μια άνετη ζωή δεν είναι απεριόριστο. Το χρήμα όμως διαθέτει, στον κόσμο που ζούμε, τη «δυνατότητα» να δημιουργεί χρήμα, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει κανένα λογικό όριο στον πλούτο και την απόκτηση. Οι πλούσιοι, λοιπόν, κι όλοι όσοι επενδύουν συνεχώς τα χρήματά τους, επιδιώκουν το συνεχή πλουτισμό. Ενδεικτικό είναι και το παρακάτω απόσπασμα από το έργο του ιστορικού Ξενοφώντα « Ιέρων», όπου φαίνεται η άπληστη διάθεση των τυράννων και η μη ικανοποίησή τους από όσα κι αν αποκτήσουν.

?Ε? δ? σ? ο?ει ?ς πλείω ?χων τ?ν ?διωτ?ν κτήματα ? τύραννος δι? το?το κα? πλείω ?π? α?τ?ν ε?φραίνεται, ο?δ? το?το ο?τως ?χει, ? Σιμωνίδη, ?λλ? ?σπερ ο? ?θλητα? ο?χ ?ταν ?διωτ?ν γένωνται κρείττονες, το?τ? α?το?ς ε?φραίνει, ?λλ? ?ταν τ?ν ?νταγωνιστ?ν ?ττους, το?τ? α?το?ς ?νι?, ο?τω κα? ? τύραννος ο?χ ?ταν τ?ν ?διωτ?ν πλείω φαίνηται ?χων, τότ? ε?φραίνεται, ?λλ? ?ταν ?τέρων τυράννων ?λάττω ?χ?, τούτ? λυπε?ται? τούτους γ?ρ ?νταγωνιστ?ς ?γε?ται α?τ? το? πλούτου ε?ναι. Ο?δέ γε θ?ττόν τι γίγνεται τ? τυράνν? ? τ? ?διώτ? ?ν ?πιθυμε?. ? μ?ν γ?ρ ?διώτης ο?κίας ? ?γρο? ? ο?κέτου ?πιθυμε?, ? δ? τύραννος ? πόλεων ? χώρας πολλ?ς ? λιμένων ? ?κροπόλεων ?σχυρ?ν [?]. ?λλ? μέντοι κα? πένητας ?ψει ο?χ ο?τως ?λίγους τ?ν ?διωτ?ν ?ς πολλο?ς τ?ν τυράννων. Ο? γ?ρ τ? ?ριθμ? ο?τε τ? πολλ? κρίνεται ο?τε τ? ?λίγα, ?λλ? πρ?ς τ?ς χρήσεις? ?στε τ? μ?ν ?περβάλλοντα τ? ?καν? πολλά ?στι, τ? δ? τ?ν ?καν?ν ?λλείποντα ?λίγα. Τ? ο?ν τυράνν? τ? πολλαπλάσια ?ττον ?κανά ?στιν ε?ς τ? ?ναγκα?α δαπανήματα ? τ? ?διώτ?.? 4.6-9 Ξενοφών , Ιέρων

Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν φιλεύσπλαχνοι και συνειδητοποιημένοι ηγέτες, όπως ο Χοσέ Μουχίκα, πρωθυπουργός της Ουρουγουάης, ο οποίος ενώ αμείβεται με 9.700 ευρώ το μήνα, αρκείται στο 10% του μηνιαίου μισθού που εισπράττει, καθώς το υπόλοιπο των χρημάτων του, το διαθέτει σε φιλανθρωπίες. Ο συγκεκριμένος ηγέτης κρατά όσα χρήματα του είναι απαραίτητα για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του και κατανοώντας την κατάσταση των φτωχών συμπολιτών του παρέχει σ’ αυτούς κάθε δυνατή βοήθεια. Έτσι δείχνει να συμφωνεί με τη φράση «κλειδί» «Ο? γ?ρ τ? ?ριθμ? ο?τε τ? πολλ? κρίνεται ο?τε τ? ?λίγα, ?λλ? πρ?ς τ?ς χρήσεις» του παραπάνω κειμένου.

Η αδικία όμως που επικρατεί ανάμεσα σ? αυτές τις δύο κοινωνικές τάξεις παραμένει σκανδαλώδης και μάλλον δεν διορθώνεται με ενέργειες όπως του πρωθυπουργού της Ουρουγουάης. Η ανισότητα σε συνδυασμό με την ανισοκατανομή του πλούτου και την άνιση παροχή ευκαιριών διχάζει τους πολίτες και προκαλεί σοβαρές επιπτώσεις κυρίως στα μεσαία και κατώτερα κοινωνικά στρώματα. Αυτοί καταπιέζονται και βιώνουν καθημερινά την ανισότητα που κυριαρχεί, καθώς η ζωή τους απαξιώνεται και ένα σημαντικό τμήμα τους κατακλύζεται από δυστυχία και μελαγχολία.

Μια άλλη συνέπεια αυτής της σκανδαλώδους αδικίας αποτελεί ο ρατσισμός. Αυτός ο αδικαιολόγητος κοινωνικός αποκλεισμός, έχει επιφέρει πολυάριθμα κοινωνικά προβλήματα. Μια επιπρόσθετη επίπτωση που επιφέρει η ανισότητα αυτή είναι πως αυτοί οι οποίοι εξουσιάζονται από ορισμένους ισχυρούς δεν είναι ουσιαστικά ελεύθεροι, διότι σε μία κοινωνία που τα πάντα εξαρτώνται από τον πλούτο και το χρήμα, οι οικονομικά ανίσχυροι βιώνουν τη στέρηση και τον αποκλεισμό από δραστηριότητες όπου θα είχαν κάτω από άλλες συνθήκες τη δυνατότητα να συμμετέχουν. Κατά καιρούς, αναπτύχθηκαν και αναδύθηκαν ιδέες και κινήματα με σκοπό την ισότητα όλων (σοσιαλισμός, κομμουνισμός, συνδικαλισμός κλπ), τα οποία παρ? ότι πολλοί άνθρωποι τα υποστήριζαν και τα υποστηρίζουν , δεν διαμορφώθηκαν συνθήκες κατάλληλες για να επιτευχθεί η εφαρμογή τους. Στη χώρα μας μολονότι υπάρχουν άνθρωποι, οι οποίοι θησαυρίζουν συνεχώς, δεν διαθέτουν κάτι από το πλεόνασμά τους σε αντίθεση με ορισμένους που δίνουν από το υστέρημά τους, προκειμένου να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους οι οποίοι υποφέρουν και βιώνουν την εξαθλίωση. Η διευρυνόμενη εισοδηματική ανισότητα μειώνει την ικανοποίηση των ανθρώπων στη ζωή τους. Και πάλι ένα απόσπασμα από τα «απομνημονεύματα» του Ξενοφώντα μας διαφωτίζει σχετικά.

?Ποίους δ? πένητας κα? ποίους πλουσίους καλε?ς; Το?ς μέν, ο?μαι, μ? ?καν? ?χοντας ε?ς ? δε? τελε?ν πένητας, το?ς δ? πλείω τ?ν ?καν?ν πλουσίους. Καταμεμάθηκας ο?ν ?τι ?νίοις μ?ν πάνυ ?λίγα ?χουσιν ο? μόνον ?ρκε? τα?τα, ?λλ? κα? περιποιο?νται ?π? α?τ?ν, ?νίοις δ? πάνυ πολλ? ο?χ ?κανά ?στι; Κα? ν? Δί?, ?φη ? Ε?θύδημος, ?ρθ?ς γάρ με ?ναμιμν?σκεις, ο?δα γ?ρ κα? τυράννους τινάς, ο? δι? ?νδειαν ?σπερ ο? ?πορώτατοι ?ναγκάζονται ?δικε?ν.? Ξενοφ?ν, ?πομνημονεύματα 4.2.37-39