Εβραίοι της Θεσσαλονίκης
Από τον Οδυσσέα Φωτιάδη, Γ3
Με αφορμή την 27η Ιανουαρίου, που ορίστηκε Διεθνής Ημέρα μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος παραθέτουμε ορισμένες πληροφορίες …για να μην ξεχνάμε!
Ακολουθεί επίσης συνέντευξη του Παναγιώτη και Σταύρου Μαυρόπουλου με έναν Εβραίο της Θεσσαλονίκης, οικογενειακό φίλο.
Είναι γνωστό ότι η Θεσσαλονίκη ήταν και εξακολουθεί να είναι μία πόλη που συγκεντρώνει πολλούς και διαφορετικούς λαούς , με διαφορετική γλώσσα, θρησκεία, τρόπο σκέψης, κουλτούρα, ήθη και έθιμα. Με λίγα λόγια, είναι μία πολύγλωσση, πολυπολιτισμική και κοσμοπολίτικη πόλη με έντονη επιχειρηματική και εμπορική δραστηριότητα. Επίσης, θεωρούνταν το πνευματικό και εκπαιδευτικό κέντρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τα περισσότερα σχολεία, σχολές και κοινωφελή ιδρύματα από κάθε άλλη πόλη. Οι τρείς βασικές κοινότητες της Θεσσαλονίκης ήταν οι εβραίοι, οι χριστιανοί και οι μουσουλμάνοι. Χάρη στην ενεργητικότητα και την εξυπνάδα ορισμένων ανθρώπων εβραϊκής καταγωγής, από τα τέλη του 19ου αι., η Θεσσαλονίκη αναπτύχθηκε ακόμα περισσότερο πνευματικά και πολιτιστικά με την ίδρυση πολλών νέων εβραϊκών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, γεγονός που αναβάθμισε πολύ το βιοτικό και μορφωτικό επίπεδο των Εβραίων κατοίκων της πόλης και συνέβαλε στη γενικότερη άνθιση της πόλης.
Η παρουσία των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη χρονολογείται από τους πρώτους αιώνες και στάθηκε πάντα το καταφύγιο των καταδιωγμένων Εβραίων της Ευρώπης. Όμως, η Εβραϊκή Κοινότητα ρίζωσε στην πόλη ιδιαίτερα κατά την περίοδο 1492-1943 και συνδέθηκε με την πορεία της όλους αυτούς τους αιώνες.
Η πλειονότητα των Ελλήνων Εβραίων ήταν Σεφαραδίτες, των οποίων οι πρόγονοι είχαν εκδιωχθεί από την Ισπανία το 1492. Οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη, όπου ευημερούσαν επί αιώνες.
Η παραδοσιακή γλώσσα των Ελλήνων Σεφαραδιτών ήταν η Ισπανοεβραϊκή ή Λαντίνο και η κοινότητά τους αποτελούσε, μέχρι το Ολοκαύτωμα, ένα μοναδικό μείγμα οθωμανικής, βαλκανικής και ισπανικής επιρροής, ενώ ήταν γνωστή για το υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης και τον κοσμοπολιτισμό που τη χαρακτήριζε, ιδιαίτερα από τα τέλη του 19ου αιώνα. Λίγες μέρες αφότου μπήκαν στη Θεσσαλονίκη οι Γερμανοί, στις 9.4.41, άρχισαν να παίρνουν μέτρα κατά των Εβραίων κατοίκων.
Ετσι, απαγόρευσαν την είσοδό τους σε μια σειρά καταστήματα, κυρίως μαζικής εστίασης, προχώρησαν στην επίταξη του εβραϊκού νοσοκομείου Χιρς και πολλών εβραϊκών σπιτιών, φυλάκισαν τα μέλη του Κοινοτικού Συμβουλίου και λεηλάτησαν τα γραφεία της εβραϊκής Κοινότητας, καθώς και τις πλουσιότερες εβραϊκές βιβλιοθήκες.
Μαρτύρια
Στις 11.7.1942 οι άνδρες Εβραίοι από 18 μέχρι 45 χρόνων διατάχθηκαν να παρουσιαστούν στην πλατεία Ελευθερίας. Εκεί, αφού υποβλήθηκαν σε μαρτύρια και δοκιμασίες, οδηγήθηκαν σε καταναγκαστικά έργα. Στο τέλος του ίδιου χρόνου, οι ναζί προχώρησαν στην κατάσχεση των πιο ανθηρών εβραϊκών επιχειρήσεων και κατέστρεψαν το Ισραηλιτικό Νεκροταφείο.
Τον Φεβρουάριο του 1943 έφτασε στη Θεσσαλονίκη ο φοβερός Eichmann μαζί με τον στρατιωτικό σύμβουλο Max Merten και τους εντεταλμένους εβραϊκών υποθέσεων του υπουργείου Εξωτερικών του Γ’ Ράιχ Dieter Wisliceny και Alois Bruner, καθώς και τον γενικό πρόξενο Schoenberg, και έβαλαν σε εφαρμογή το σχέδιο εκτοπισμού των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Ετσι, υποχρεώθηκαν να φορούν το κίτρινο άστρο του Δαβίδ και να κατοικούν μόνο σε συγκεκριμένες συνοικίες-γκέτο.
Στις 6 Μαρτίου 1943 απαγορεύθηκε η έξοδος των Εβραίων από τα γκέτο, ενώ στον συνοικισμό του Βαρόνου Χιρς στήθηκε το σκηνικό για την τελευταία πράξη της τραγωδίας. Από εκεί θα ξεκινήσει το τεράστιο ανθρώπινο κοπάδι για να παραδοθεί στη σφαγή. Το πρώτο τρένο προς τα στρατόπεδα-κολαστήρια του Γ’ Ράιχ αναχώρησε από τη Θεσσαλονίκη στις 15 Μαρτίου του 1943, μεταφέροντας πάνω από 2.500 άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Σε βαγόνια που χρησιμοποιούνταν για τη μεταφορά ζώων στοιβάζονταν εκατοντάδες και χιλιάδες άτομα, χωρίς τρόφιμα και νερό, υπό άθλιες συνθήκες, ενώ πολλοί πέθαιναν στη διαδρομή.
Μέχρι τις 2 Αυγούστου του 1943, οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης με συνολικά 19 σιδηροδρομικές αποστολές οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα Αουσβιτς Μπίρκεναου, όπου έγινε η εξόντωσή τους. Από τους 46.091 Θεσσαλονικείς Εβραίους που μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, κατάφεραν να σωθούν και επέστρεψαν μετά τον πόλεμο μόνο 1.950, δηλ. ένα ποσοστό μόλις 4%.
Η πλατεία
Στην Πλατεία Ελευθερίας ξεκίνησαν οι διωγμοί εναντίον των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στις 11 Ιουλίου 1942, σύμφωνα με τον πρόεδρο της Ισραηλιτικής Κοινότητας και του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Δαβίδ Σαλτιέλ, που επισημαίνει τον ξεχωριστό συμβολισμό της. Και στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό, λίγο μακρύτερα, πραγματοποιήθηκε το πρώτο βήμα για την απάνθρωπη θανάτωσή τους. Δέκα χιλιάδες Εβραίοι μεταφέρθηκαν αρχικά με τη βία το 1942 για να δουλέψουν ως σκλάβοι σε έργα οδοποιίας, για να πεθάνουν πολλοί από τις κακουχίες και την ασιτία μέσα σε χρονικό διάστημα μερικών εβδομάδων. Και από εδώ τον επόμενο χρόνο θα ξεκινήσει το μαρτυρικό ταξίδι της εξόντωσης δεκάδων χιλιάδων Εβραίων της Θεσσαλονίκης στα στρατόπεδα Αουσβιτς – Μπίρκεναου.
Η εβραϊκή κοινότητα το 1941 αριθμούσε 52.000 ανθρώπους, αποτελώντας το ένα έκτο του συνολικού πληθυσμού της πόλης και το ένα πέμπτο της οικονομίας της. Η ισπανοσεφαρίδικη παροικία αριθμούσε 560 άτομα. Υπήρχαν ακόμη 16 συναγωγές και 20 δημοτικά σχολεία.
Σήμερα η Ισραηλιτική κοινότητα Θεσσαλονίκης αριθμεί 1.100 μέλη και αποτελεί τη δεύτερη σε μέγεθος Εβραϊκή κοινότητα της Ελλάδος μετά την Αθήνα. Διατηρεί τη Συναγωγή Μοναστηριωτών και τη Γιαντ Λεζικαρόν, Δημοτικό Σχολείο Ταλμούδ Τορά Αγκαδόλ, Γηροκομείο Σαούλ Μοδιάνο, Εβραϊκό Μουσείο, Κοινοτικό Κέντρο
Από τον Παναγιώτη και το Σταύρο Μαυρόπουλο του Γ3
Η συνέντευξη δόθηκε από οικογενειακό φίλο Εβραίο, γεννημένο στη Θεσσαλονίκη
Κύριε Σαμουήλ θα ήθελα να μας πείτε για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων. Πώς βρέθηκε η οικογένειά σας στη Θεσσαλονίκη;
Εγώ ,τα αδέρφια μου κι όλη μου η οικογένεια γεννηθήκαμε στη Θεσσαλονίκη. Ο προπάππος μου γεννήθηκε το 1856, ο πατέρας μου το 1900 κι εγώ το 1942. Στη Θεσσαλονίκη είμαστε από το 1492, όταν μας έδιωξε η βασίλισσα Ισαβέλλα της Ισπανίας.
Ποιες είναι οι σχέσεις της εβραϊκής κοινότητας με τη χριστιανική;
Ήμασταν πάντα αγαπημένοι. Ζούσαμε αρμονικά, όλοι ήμασταν φίλοι. Ακόμα έχω φίλους που είναι εν ζωή και βλεπόμαστε. Δεν είχαμε κανένα πρόβλημα με τους χριστιανούς ποτέ.
Μπορείτε να μου πείτε για την περίοδο της κατοχής;
Εγώ γεννήθηκα ακριβώς την περίοδο που είχαμε κατοχή. Ήμουν μικρό παιδί, ξέρω ότι εξοντώθηκε σχεδόν το σύνολο της εβραϊκής κοινότητας της πόλης. Το 96%. Σε καμιά άλλη ελληνική πόλη το ποσοστό αυτό δεν ήταν τόσο υψηλό. Υπήρχαν προδότες, καταδότες, που ήθελαν να εξαφανίσουν τους Εβραίους. Στους 100.000 κατοίκους οι 60.000 ήταν Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη. Πολλοί ήταν αυτοί που λυπήθηκαν ενώ άλλοι ευχαριστήθηκαν για το γεγονός αυτό. Κατά τη γερμανική κατοχή φύγαμε με καΐκι για την Αθήνα. Ανοίξαμε δικό μας μαγαζί στην Αθήνα για να μπορέσουμε να ζήσουμε. Μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών το 1943 η οικογένειά μου άρχισε να κρύβεται. Όμως παντού υπήρχαν προδότες και φοβόμασταν πολύ. Υπήρχαν βέβαια και πολλοί φίλοι και γνωστοί χριστιανοί που μας φιλοξένησαν. Μετά κρυφτήκαμε σε ένα τρελοκομείο, στο Ψυχικό. Τέλος πάντων, μας έπιασαν. Οι γονείς μου και οι δυο αδερφές μου ήταν στα χέρια των Γερμανών. Τον Απρίλιο του 1944 τους μεταφέρανε με τρένο στην Πολωνία, στο στρατόπεδο εξόντωσης «Άουσβιτς Μπίκερναου». Κάνανε οχτώ μέρες για να φτάσουν.
Τι έγινε με τους γονείς σας και τις αδερφές σας; Εσείς;
Εμένα με πήραν σε ένα ορφανοτροφείο για μωρά και νήπια στην Αθήνα. Όταν οι γονείς μου έφτασαν στο Άουσβιτς τους κατέβασαν από το βαγόνι και χωρίστηκαν σε άντρες και γυναίκες, χωριστά. Από τις μαρτυρίες της αδερφής μου γνωρίζω ότι τους αλλάξανε στρατόπεδο. Τους μετακινούσαν συνεχώς γιατί ερχόντουσαν σύμμαχοι και δεν είχαν πού να τους πάνε. Παντού η φρίκη ήταν η ίδια. Έβλεπαν να καίγονται οι Εβραίοι στους φούρνους, συνεχώς γινόταν διαλογές. Καθόντουσαν επί ώρες και οι γιατροί αποφάσιζαν αν ήταν κάποιος για το φούρνο ή για δουλειά. Η μόνη τους σκέψη ήταν η επιβίωση.
Τι έγινε στη συνέχεια, πώς σώθηκε η οικογένειά σας;
Πέρασαν δώδεκα μήνες φρίκης. Εγώ ήμουν μακριά από τους δικούς μου, μέχρι τη στιγμή της απελευθέρωσης τον Απρίλιο του ?45. Η συνάντηση έγινε στη Θεσσαλονίκη. Οι γονείς μου με τη μία μου αδερφή έφτασαν πρώτοι την 1η Σεπτεμβρίου του 1945 στο αεροδρόμιο της Αθήνας. Τους έδωσαν μια ταυτότητα του Ερυθρού Σταυρού και πήγαν σ? ένα σχολείο. Η άλλη μου αδερφή, που την είχανε για νεκρή, ελευθερώθηκε από τους Ρώσους και την πήγαν στη Ρωσία. Γύρισε μέσω Ρουμανίας μαζί με κάποιον Εβραίο Έλληνα, που είχε γνωρίσει και παντρεύτηκε. Είμαστε από τις σπάνιες οικογένειες που ξέφυγαν από την κόλαση και γύρισαν ζωντανοί από το Ολοκαύτωμα.
ΠΗΓΕΣ:
Διπλωματική Μεταπτυχιακή εργασία της Δενελάβα-Εξαδακτύλου Γιασεμής, Θεσσαλονίκη 2010 http://ikee.lib.auth.gr/record/114908/files/denelava.pdf
Ο διωγμός και η εξόντωση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, Εφημερίδα «Έθνος», 8-6-2013
Ιστορία των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη, Βικιπαίδεια
Leave a Comment
You must be logged in to post a comment.